Jan Salasch, syn Roberta i Weroniki, urodził się 12 czerwca 1910 roku w Cieszynie Śląskim. Był to człowiek średniego wzrostu, o owalnej twarzy, włosach koloru ciemnoblond i piwnych oczach. Ukończył szkołę techniczną. Od 1930 roku przyjeżdżał do Polski w celach niezarobkowych, aby odwiedzić rodzinę w Chrzanowie. Cztery lata później udokumentowano jego zatrudnienie w Erste Lokomotivfabrik in Polen A.G. Chrzanow na stanowisku urzędnika, kalkulatora narzędziowego. W okresie pracy w Fabloku Jan grał na skrzypcach w zespole Johny Band. Od ćwiczeń na instrumencie zaczynał się jego dzień. 27 lipca 1935 roku, zgodnie z kartą zaślubin Urzędu Parafialnego Chrzanów-Kościelec, Jan Salasch poślubił Helenę Cymerman, córkę Ottona i Heleny, pannę rok młodszą, urodzoną w Porębie Mrzygłodzkiej i zamieszkałą przy rodzicach. Państwo młodzi wprowadzili się na ul. Rospontową, potem na ul. Borowcową.
O Helenie w tym czasie wiemy, że była Członkiem Komendy Hufca Harcerek ZHP Chrzanów w 1935 roku. Ukończyła gimnazjum, potrafiła grać na pianinie i udzielała lekcji. Nie pracowała zawodowo, zajmowała się domem. Była także doskonałą kucharką, przyjaciele zamiast prezentów prosili o wypieki. Przyrządzała również wyjątkowo smaczne gołąbki. Jej wielką pasją był przydomowy ogród, o który bardzo dbała. Salaschowie byli zapraszani na bale do Pałacu Starzeńskich w Kościelcu. Oboje zostali zapamiętani jako osoby ceniące porządek, zawsze nienagannie ubrane. Para doczekała się jedynego potomka – Andrzeja oraz dwóch wnuczek: Beaty i Julity. Jan zagrał na ślubie syna.
7 grudnia 1938 roku Jan Salasch otrzymał w Trzebini prawo do zielonej odznaki Polskiego Związku Krótkofalowców jako członek zwyczajny Krakowskiego Klubu Krótkofalowców. Warto zwrócić uwagę na niską dwucyfrową liczbę (36), która figurowała na okładce jego legitymacji. To świadczy o tym, że był on jednym z pierwszych członków KKK (zdjęcie na końcu artykułu). Przypisano mu numer nasłuchowy SPL668. Na podstawie pozdrowień przesyłanych z kraju i zagranicy można przyjąć, że umiejętności radioamatora nabyła i Helena. Brat Jana, Wilhelm Salasch, posiadał licencję krótkofalowca SP1SW, Chrzanów Fablok 27 i to w jego mieszkaniu znajdowało się urządzenie radiowe. W 1939 roku PZK zaprzestał działalności, organizacja została zarejestrowana ponownie po wojnie. Małżeństwo grywało też w tenisa. Innym zainteresowaniem Jana Salascha była fotografia. Samodzielnie wykonane zdjęcia oddawał do wywołania w różnych punktach, w tym do zakładu fotograficznego Edmunda Krzysztoforskiego „Fotosport”. Fotografia była wtedy popularnym konikiem. Oboje z Heleną znali niemiecki, Jan uczył nawet tego języka inne osoby.
Na temat okresu wojennego niewiele wiadomo. W 1947 roku Jan Salasch pracował w zakładzie „Be-Te-Ha” Katowice jako pracownik umysłowy, doradca techniczny. Posiadał legitymację członkowską Centralnego Związku Zawodowego Metalowców w Polsce.
Wilhelm Salasch był jednym z inicjatorów powstania chrzanowskiego koła PTT, co miało miejsce 20 lutego 1948 roku. W roku następnym Helena została członkiem Zarządu Koła, a Jan znalazł się w Komisji Rewizyjnej. Następnie w 1950 roku Jan wszedł w skład Sądu Koleżeńskiego. Wówczas, pod wpływem władz komunistycznych, działalność Koła została zawieszona do 1981 roku. Tymczasem brat Jana na mocy Uchwały Rady Państwa i na wniosek Ministra Przemysłu Maszynowego odznaczony został Medalem 10-lecia Polski Ludowej.
Zachował się także wpis patentowy z dnia 21 października 1953 roku na nazwisko Jerzego Weselego i Jana Salascha. Wynalazek polegał na zastosowaniu w produkcji spinaczy do akt drutu zamiast blachy odpadkowej.
5 sierpnia 1963 roku Jan Salasch otrzymał międzynarodowy certyfikat szczepienia przeciwko ospie. Dokument taki był ważny przez 3 lata, potem należało ponownie się zaczepić. Certyfikaty wydawano w latach 1944-1981 w związku ze zwalczaniem tej choroby zakaźnej, wymagano ich np. w związku z podrożą samolotem. W 1964 roku wizytował w NRD.
W 1972 roku Jan Salasch zajmował stanowisko starszego inspektora nadzoru w Zakładach Chemicznych „Azot” w Jaworznie. Do pracy dojeżdżał, korzystając z biletu miesięcznego PKP 2 kl. na trasie Chrzanów−Azot Jaworzno (14 km). W 1988 roku (w Katowicach) Jana odznaczono za „25 lat w PTTK” na podstawie legitymacji nr 2166.
Helenę (1911-1994) i Jana (1910-1989) pochowano wraz z Ottem (1881-1951) i Heleną (1879-1959) Zimmermann na cmentarzu parafialnym w Chrzanowie.
Materiały wykorzystane w tekście zostały
udostępnione przez wnuczkę Jana i Heleny Salaschów, Panią Beatę Otrębską. Dzięki jej uprzejmości otrzymaliśmy także kilka osobistych wspomnień o dziadkach. W przekazaniu archiwaliów do Biblioteki w celach digitalizacji pośredniczył Pan Leszek Stolarz. Artykuł zawiera linki do źródeł zewnętrznych.
Jeśli pamiętają Państwo Jana i Helenę Salaschów, prosimy o kontakt.
Źródła:
- ZHP Hufiec Chrzanów (władze statutowe w okresie od roku 1921-2018), http://www.chrzanow.zhp.pl/wp-content/uploads/2018/12/ZHP-Władze-Statutowe-Hufca-Chrzanów.pdf [dostęp: 02.03.2021].
- Krótkofalowiec Polski, nr 8, sierpień 1938, s. 184, https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/340152/PDF/NDIGCZAS015416_1938_008.pdf [dostęp: 02.03.2021].
- Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Oddział w Chrzanowie, “60 lat PTT w Chrzanowie”, http://www.chrzanow.ptt.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=56:60-lat-ptt-chrzanow&catid=65:jubileusze&Itemid=141 [dostęp: 02.03.2021].
- Monitor Polski, Uchwała Rady Państwa z dnia 4 stycznia 1955, nr 0/5,.https://sip.lex.pl/akty-prawne/mp-monitor-polski/-bez-tytulu-dot-nadania-odznaczen-panstwowych-16808780 [dostęp: 02.03.2021].
- Wiadomości Urzędu Patentowego, nr 4, lipiec-sierpień 1954, s. 294, https://uprp.gov.pl/sites/default/files/wup/1954/04/wup04_1954.pdf [dostęp: 02.03.2021].
Jan Salasch // Z publikacji „Fabryka Lokomotyw im. F. Dzierżyńskiego w Chrzanowie 1924-1974”, s. 83:
Orkiestra dęta przy Fabryce Lokomotyw została założona w 1928 roku. Kryzys ogólnoświatowy nie ominął również orkiestry. Redukcja zatrudnienia dotknęła również członków orkiestry i zespół został zdekompletowany. Ponowny okres działania rozpoczyna się w roku 1934. Decyzją dyrekcji fabryki, orkiestra zostaje włączona pod Zarząd TSO [Towarzystwa Sportowo-Oświatowego] „Fablok” i staje się w ten sposób zalążkiem sekcji muzycznej.
Dzięki odpowiedniej współpracy i pomocy ze strony dyrekcji fabryki, w krótkim czasie orkiestra osiąga poziom – stawiający ją na czołowym miejscu w powiecie.
Równocześnie z rozwojem orkiestry dętej prowadzonej przez Aleksandra Straucha i Wiktora Piechówkę powstaje orkiestra taneczna, kierowana przez Jana Salascha. Kolejnym etapem rozwoju sekcji muzycznej jest utworzenie w 1935 roku orkiestry mandolinowej. Tworzy się także mała orkiestra symfoniczna.
Sekcja organizuje stałe koncerty niedzielne dla pracowników. Szczególnym uznaniem cieszyły się koncerty letnie organizowane na terenie przyzakładowego parku. Szczyt rozwoju orkiestry dętej przypada na rok 1938 kiedy to batutę kapelmistrzowską dzierży znany w Polsce kompozytor i dyrygent orkiestr wojskowych – Wacław Karaś. Sekcja w swej działalności nie zapomniała o młodych adeptach muzyki.
Zorganizowana szkółka pozwalała na bezpłatne korzystanie z nauki gry na instrumentach dętych, smyczkowych, szarpanych jak również na fortepianie.
Helena Salasch // Z publikacji „Fabryka Lokomotyw im. F. Dzierżyńskiego w Chrzanowie 1924-1974”, s. 80:
Znacznie trudniejszy start [niż sekcje piłki nożnej i kolarska] zanotowała sekcja tenisowa, powołana do życia w roku 1927. Rozpoczęto czynem społecznym budowę kortu tenisowego. Obiekt ten oddany do użytku do użytku w 1928 r. nie rozwiązał problemu gdyż chętnych uprawiania tej pięknej dyscypliny było wielu.
W pierwszych latach tenis posiadał charakter relaksowy. Uprawiający tę dyscyplinę sportu byli przeważnie pracownikami umysłowymi. Po dwóch latach treningowych zorganizowano drużynę, która początkowo rozgrywała spotkania towarzyskie, a od roku 1931 kontakty sportowe zostały znacząco rozszerzone na teren województwa krakowskiego.
Zanotowano także spotkania z drużynami śląskimi czy też z drużyną HCP Poznań.
Chociaż sekcja wykazuje dużą żywotność i zawodnicy biorą udział w różnego rodzaju turniejach, nie osiąga wysokiej klasy wyników. Przeszkodą w tym jest posiadanie tylko jednego kortu co ogranicza możliwości treningowe. Wśród zawodników, którzy reprezentują barwy Towarzystwa [Sportowo-Oświatowego „Fablok”] figurują nazwiska: Heleny Salasch, Leona Grądzkiego, Janisława Rulińskiego, Janusza Symonowicza, Stanisława Zemły. Długoletnimi kierownikami sekcji byli: Edward Jurasz i Julian Paczowski.
Wilhelm Salasch // Z publikacji „Fablok w Chrzanowie. Monografia” pod redakcją Bogusława Krasnowolskiego, s. 154, s. 217:
Służbami energomechanicznymi kierowali w różnych okresach m.in.: mgr inż. Walenty Skorupski, inż. Jerzy Siewiorek, Wilhelm Salasz, inż. Aleksander Paw, inż. Józef Pietka, inż. Zdzisław Wład, inż. Jan Prochwicz, inż. Jan Ślęzak, mgr inż. Władysław Kura, inż. Zenon Spyra, inż. Jan Dusza, inż. Tadeusz Książek, mgr inż. Marian Kozub, mgr inż. Czesław Pikur.
[…] Na spotkaniu 26 września 1926 r., w którym wzięli udział m.in. : inż. Roman Morawski – dyrektor fabryki, inż. Karol Kulczycki, inż. Marian Symonowicz, Bronisław Kapecki, Jerzy Bissen, Eustachy Boniecki, został powołany do życia klub sportowy o nazwie Towarzystwo Sportowe Fablok, działający na terenie Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie (Starostwo Powiatowe zatwierdziło statut towarzystwa w grudniu 1926 r.). Wśród założycieli Towarzystwa Sportowego (z czasem przyjęło nazwę Towarzystwa Sportowo-Oświatowego Fablok) byli też m.in.: Janisław Ruliński, Stanisław Kluszczyński, Stanisław Golecki, Karol Różak, Bronisław Szwaracki, Henryk Lelowski, Wilhelm Salasch, Eugeniusz Radoszewski, Józef Marcinkowski, Bronisław Kruk, Dionizy Nowak, Władysław Wartalski, Bogdan Koźmiński, Karol Abratowski.
Otto Cymmerman // Z publikacji „Fablok w Chrzanowie. Monografia” pod redakcją Bogusława Krasnowolskiego, s. 215:
W 1947 r. straż [pożarowa] została zreorganizowana i, zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu, utworzono Zakładową Zawodową Straż Pożarną w sile jednego plutonu (18 ludzi). Strażacy pracowali w 12-godzinnym systemie zmianowym. Pierwszym komendantem nowej straży został były naczelnik Zakładowej Ochotniczej Straży Pożarnej – druh Otto Cymmerman, który pełnił swoją funkcję w okresie od 1 maja 1947 do 30 kwietnia 1948 r.
Otto Cymmerman // Przegląd Wiadomości, 20.08.1974, nr 10, „Wielki dzień fablokowskiej Straży Pożarnej”, s. 3:
Naczelnik ZOSP – druh Otto Cymmerman. Dobry wychowawca i organizator wielu jednostek OSP.
Otto Cymmerman // https://www.facebook.com/223542077669945/posts/3204675232889933/
Post Muzeum im. Mieczysława i Ireny Mazarakich w Chrzanowie z dnia 4 maja 2020. Na jednym ze zdjęć: Otto Cymerman przy sikawce konnej. Chrzanów, 1929 r.
Helena Cimmermanówna // Z publikacji „Chrzanowianie na starej fotografii” / tekst Eugeniusz Kępiński et al. ; red. nacz. Marek Szymaszkiewicz, s. 122:
Skan dokumentu wraz ze zdjęciem.
Opis: Druhna Helena Cimmermanówna, w okresie przed II wojną była świetlicową Komendy Hufca Harcerek w Chrzanowie. Zdjęcie z „Książki służbowej Związku Harcerstwa Polskiego”, wystawionej w 1926.
Otto Cymerman // Krzysztof Brandys, Aleksandra Czucz, Daniel Jędruszko, Jarosław Sęk, Spacerownik po Chrzanowie– „Szlak kolei”, s. 6-7 [https://centrumcyfrowe.pl/wp-content/uploads/2016/12/spacerownik-po-Chrzanowie_2016-net.pdf].
“Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w Chrzanowie działało kilka organizacji sportowych. Stowarzyszenia te nie zaspokajały jednak zapotrzebowania mieszkańców na aktywność fizyczną. Wszystko zmieniło się po powstaniu w Chrzanowie Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce „Fablok” SA. W 1924 roku grupa pracowników z inicjatywy Bronisława Kapeckiego założyła przy fabryce Klub Cyklistów „Strzała”, propagujący sport kolarski (jego pierwszym prezesem był Otto Cymerman).”